Zarys historii historiografii polskiej, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Zarys historii historiografii polskiejAndrzej F. GrabskiZarys historii historiografii polskiej- ., . . � ob.....ii4..........isisuBiblioteka IHUW1076009701Wydawnictwo Pozna�skie Pozna� 2 000jTEKA INSTYTUTU HISTORYCZNEGO .wersytetu Warszawskiego/vrf *. A a f/f flrt {J � f 3 ~ w/4 f 0V� Copyright by Andrzej F. Grabski 2000� Copyright by Wydawnictwo Pozna�skie sp. z o.o., Pozna� 2000Projekt ok�adki: Tomasz Siwi�ski Redakcja i korekta: Magdalena Owczarzakiii.'Wpisano do inwentarza�/*iU. ****%�&ISBN 83-7177-138-XWydawnictwo Pozna�skie sp. z o.o.61-701 Pozna�, ul. Fredry a__Dzia� handlowy tel. (061) 852-38-44, fax (061) 852-66-05Na�wietlanie: �SCRIPTUS" sp. z o.o.61-701 Pozna�, ul. Fredry 8Druk i oprawa: ABEDIK � Pozna� '*�L !�AfSpis tre�ciOd autora.......................... 7I. Wprowadzenie........................ 10II. Dziejopisarstwo polskie wiek�w �rednich............. 17III. Historiografia polskiego Odrodzenia................ 27IV. Dziejopisarstwo polskie czas�w Baroku.............. 44V. O�wieceniowa transformacja w historiografiieuropejskiej......................... 61VI. Historiografia polskiego O�wiecenia............... 69VII. Przemiany historiografii europejskiej w XIX w........... 84VIII. Historiografia polska w dobie zabor�w.Czasy przedstyczniowe .................... 109IX. Historiografia polska w dobie zabor�w.Czasy postyczniowe...................... 122X. Historiograficzne reorientacje na prze�omie wiek�w......... 144XI. Europejska nauka historyczna w dwudziestoleciumi�dzywojennym ...................... 155XII. Historiografia II Rzeczypospolitej................ 166XIII. Przemiany historiografii europejskiej po II wojnie�wiatowej.......................... 186XIV. Historiografia PRL...................... 199XV. Kilka s��w o historiografii emigracyjnej ............. 232XVI. Najnowszy zwrot w historiografii polskiej............. 241Literatura przedmiotu..................... 249Indeks osobowy ....................... 268t 'W *' ,'"' J , , tq . "tfK -> \ i ' ,? T. i.Ofc-.�Od autoraSzcz�liwie nie ma ju� dzi� � na prze�omie II i III tysi�clecia � �adnych podstaw po temu, aby nadal powtarza� za Jamesem T. Shotwellem (1939), �e �Klio, jako najstarsza z Muz, zaj�a si� spisywaniem przesz�o�ci innych, ale zlekcewa�y�a to zadanie w stosunku do samej siebie". W ostatnim p�wieczu XX stulecia historia historiografii rozwin�a si� � w skali �wiatowej � w wyspecjalizowana dziedzin� nauki historycznej, uprawian� na coraz wi�ksz� skal� w ramach jej profesjonalnych struktur, zaj�a te� odpowiednie w stosunku do jej stanowiska w badaniach naukowych miejsce w akademickim nauczaniu historii. Pogl�d, kt�ry swego czasu (1965) propagowa� czo�owy w powojennej Polsce historyk historiografii Marian H. Serejski, jakoby wci�� jeszcze szuka�a ona �w�a�ciwych dr�g" i �znajdowa�a si� u progu swojego rozwoju", zdecydowanie straci� ju� swoj� dawniejsz� aktualno��. R�wnie� w Polsce, gdzie jeszcze w okresie mi�dzywojennym zajmowa�o si� ni� bardzo niewielu uczonych i praktycznie nie by�a ona jeszcze obecna na uniwersytetach, sta�a si� dziedzin� uprawian� przez coraz liczniejsze grono specjalist�w, a r�wnocze�nie � zwykle w powi�zaniuOd autoraz metodologi� historii � przedmiotem nauczania na kierunku historii na uniwersytetach i w innych szko�ach wy�szych, w kt�rych prowadzone s� studia historyczne. Realizuje si� go jednak na r�ne sposoby � na miar� istniej�cych w poszczeg�lnych o�rodkach naukowych mo�liwo�ci, a wi�c albo, stosunkowo rzadko, jako histori� historiografii powszechnej, oczywi�cie z uwzgl�dnieniem polskiej, albo te�, najcz�ciej, jako histori� historiografii polskiej w powi�zaniu z powszechn�, dobrze � bo i tak si� zdarza � je�li nie tylko jakiego� jej w�skiego chronologicznego odcinka.Do takiego stanu rzeczy walnie przyczynia si� niemal zupe�ny brak niezb�dnych do nauczania tego przedmiotu w szko�ach wy�szych pomocy naukowych, a przede wszystkim syntetycznych opracowa� zar�wno historii historiografii powszechnej, jak i polskiej. Nieliczne dawniejsze prace tego rodzaju � dost�pne dzi� tylko w wi�kszych bibliotekach � bardzo si� ju� zestarza�y i w wi�kszo�ci nie odpowiadaj� ju� dzisiejszym wymaganiom ani naukowym, ani dydaktycznym. Opublikowane niedawno dzie�a Jerzego Serczyka (1994) i Jerzego Topolskiego (1998) � oba dotycz�ce powszechnej historii historiografii � s� w naszym pi�miennictwie naukowym praktycznie jej jedynymi ca�o�ciowymi opracowaniami! Jeszcze gorzej jest w przypadku historii historiografii polskiej. Podj�ta w ostatnich latach przez grono specjalist�w, skupione wok� Jerzego Maternickie-go, inicjatywa opracowania zbiorowymi si�ami jej obszernej naukowej syntezy, pozostaje wci�� na etapie opracowywania koncepcji dzie�a i poszukiwania �rodk�w na jego wykonanie. W tych okoliczno�ciach zdecydowa�em si� na opublikowanie tej pracy, pomy�lanej jako adresowane przede wszystkim do student�w og�lne wprowadzenie do historii historiografii polskiej, a jednocze�nie zapowied� przygotowywanych przeze mnie od d�u�szego czasu dw�ch wi�kszych prac syntetycznych, mianowicie b�d�cej na uko�czeniu jednotomowej historii histo-8Od autorariografii polskiej, oraz znacznie ju� zaawansowanego obszerniejszego opracowania historii historiografii powszechnej.W niniejszej pracy stara�em si� przedstawi� najog�lniejszy zarys historii historiografii polskiej od czas�w najdawniejszych do wsp�czesnych. Skoro przedmiotem zawartych w niej rozwa�a� jest historiografia, a wi�c wytw�r pracy historyk�w, nie za� oni sami, ograniczy�em informacje o ich �yciu i dzia�alno�ci tylko do takich, kt�re by�y konieczne dla obja�nienia ich pracy historycznej. Mog�em tak post�pi� w znacznej mierze dzi�ki istnieniu opracowanego pod redakcj� Marii Prosi�skiej-Jackl popularnonaukowego S�ownika historyk�w polskich (1994), do kt�rego te� odsy�am zainteresowanych ich �yciem czytelnik�w. Stara�em si� te� opracowa� niniejsz� ksi��k� w spos�b mo�liwie jasny, tak, aby by�a ona zrozumia�a dla os�b nie dysponuj�cych jeszcze powa�niejszym przygotowaniem z zakresu historii historiografii czy metodologii historii. Zbudowa�em wi�c swoj� narracj� w spos�b � jak mi si� wydaje � najprostszy z mo�liwych, przedstawi�em bowiem dzieje historiografii polskiej najpierw w uk�adzie chronologicznym, wedle kolejnych jej okres�w, a nast�pnie w ich ramach tak�e w porz�dku rzeczowym, wed�ug uprawianej w ka�dym z nich problematyki.Wreszcie w nadziei, �e mo�e si� okaza� pomocna w przypadku czyjego� powa�niejszego zainteresowania si� omawian� w niej problematyk�, na zako�czenie ksi��ki poda�em bibliografi�, kt�ra obejmuje jednak tylko prace odnosz�ce si� do historii historiografii polskiej oraz bardzo skromny wyb�r dzie� z zakresu teoretyczno-metodologicznych zagadnie� historii, natomiast niemal zupe�nie pomija, nawet powo�ywane w niniejszej ksi��ce, prace dotycz�ce czy to historii historiografii innych kraj�w, czy te� historii historiografii powszechnej.Rozdzia� IWprowadzenieTerminem historiografia pos�uguj� si� w niniejszej pracy w jego szerszym znaczeniu, a wi�c na okre�lenie ca�okszta�tu pracy historyka razem z jej rezultatem, czyli produkq� dziejopisarsk�, nie za� w w�szym znaczeniu, kiedy s�owem tym oznacza si� �w�a�ciwie tylko jedn� z czynno�ci, sk�adaj�cych si� na histori�: jej wyk�ad, form� ekspozycji, czy konstrukcj� opisow�" (M. H. Serejski, 1965). Propozycja � za kt�r� opowiadaj� si� zw�aszcza uczeni rosyjscy � zast�pienia nazwy historia historiografii terminem historia nauki historycznej mnie nie przekona�a, gdy� zdaje si� sugerowa� ograniczenie przedmiotu naszego zainteresowania tylko do �naukowego" etapu rozwoju historiografii � tak jakby jego wcze�niejsze fazy mo�na by�o z g�ry zakwalifikowa� jako nienaukowe czy te� pozanaukowe. Nie utraci�y bowiem aktualno�ci s�owa, wypowiedziane niegdy� przez cytowanego przed chwil� uczonego, �e:poj�cie historiografii obejmuje swym zakresem r�ne stopnie rozwoju i formy my�lenia historycznego, od bardzo prymitywnych, a� do naj-dojrzalszych. Chocia� przy tym w �ci�lejszym sensie oznacza ono ostatni tylko etap czynno�ci historyka, zawiera w sobie jednak efekt10Poj�cie historiografiiwszystkich poprzednich: heurystycznych i techniczno-erudycyjnych, organizacyjnych i badawczych. Ma�o tego, na tym etapie w�a�nie historyk wyra�a wynik swej refleksji nad przesz�o�ci�, czyni�c j� dopiero komunikatywn�. Dzie�a historiograficzne, w kt�rych zo-" biektywizowana zosta�a my�l historyczna, stanowi� te� g��wny materia� badawczy historyka historiografii. W dotychczasowej praktyce cele, jakie mu dzi� przy�wiecaj�, wykraczaj� daleko poza ramy" badania uformowanej, nowoczesnej nauki historycznej (M. H. Se-18 rejski, 1965).Zamierzaj�c � jak ju� powiedziano � przedstawi� w tej pracy w spos�b syntetyczny dzieje naszej historiografii od pocz�tk�w, a� po pr�g dnia dzisiejszego, rezygnuj� z wyja�niania, dlaczego b�d� je prezentowa� w kategoriach rozwoju, wszelako z zastrze�eniem, �e nie zawsze one na nim polega�y, gdy� tak�e dzieje historiografii polskiej pr�cz okres�w rozwoju zna�y tak�e momenty stagnacji, a niekiedy nawet regresu. Nie mog� natomiast zrezygnowa� z odniesienia si� do wielce dyskusyjnej wci�� kwestii og�lnego mechanizmu tego � ma si� rozumie�, �e nie tylko przecie� historiografii polskiej � rozwoju.Nawet w powa�nej literaturze historiograficznej funkcjonuje w tej sprawie ogromnie wiele uproszcze�. I tak, zw�aszcza w dawniejszych pracach z naszej dziedziny, rozw�j historiografii sprowadzano do doskonalenia jej strony warsztatowo-erudy-cyjnej. U podstaw takiego pogl�du leg�o � anachroniczne dzi�, cho� maj�ce wci�� wielu zwolennik�w � charakterystyczne dla pozytywistycznej i postpozytywistycznej metodologii historii przekonanie, �e ... [ Pobierz całość w formacie PDF ]