Zgredzky - Microsoft Word - Plutarch z Cheronei - Zywoty slawnych mezow, literatura
[ Pobierz całość w formacie PDF ]PLUTARCH Z CHERONEI
ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW
MMII ®
POSTACIE OBJĘTE TOMEM
SOLON
(ok. 640 — 560) — ateński polityk i prawodawca, autor wierszy, w dużej mierze
publicystycznych.
KIMON
(ok. 510-450) - ateński polityk i strateg.
NIKIASZ
(przed 469 — 413) — ateński strateg, stronnik Peryklesa i kontynuator jego polityki.
ALKIBIADES
(ok. 450 — 404) — ateński polityk i strateg, burzliwej działalności wojennej.
KATON STARSZY
(Marek Porcjusz Katon, 234—149) — rzymski konsul i cenzor, historyk,
autor dzieła o gospodarstwie rolnym.
LUKULLUS
(Lucjusz Licyniusz Lukullus, 117 — 56) — przysłowiowy bogacz rzymski,
konsul
i wódz wojenny. KRASSUS (Marek Licyniusz Krassus, 115 — 53) — również bogacz
rzymski, konsul r. 70,
triumwir r. 60.
POMPEJUSZ
(Gneusz Pompejusz Magnus, 106 — 48) — wódz rzymski, wielokrotny
triumfator,
triumwir r. 60, rywal
Cezara.
KATON MŁODSZY
(Marek Porcjusz Katon Utyceński, 95-46) - republikanin, stronnik
Pompejusza w walce z Cezarem.
ANTONIUSZ
(Marek Antoniusz, 82 — 30) — triumwir r. 43, znany admirator Kleopatry
egipskiej.
SOLON
1.
Uczony Didymos
1
, odpowiadając na pismo Asklepiadesa
2
o tablicach
ustawodawczych Solona, przytacza wypowiedź jakiegoś Filoklesa, gdzie ten
określa Solona jako syna Euforiona, wbrew opinii innych wspominających
Solona. Wszyscy oni mówią zgodnie, że był synem Eksekestidesa. Ten zaś
należał — jak podają — do średniozamożnych i średnio wpływowych
obywateli, ale pochodził z pierwszorzędnego domu, wywodzącego się od
Kodrusa
3
.
Matka Solona — jak pisze historyk Heraklides z Pontu
4
— była kuzynką
matki Pizystrata
5
.
Między tymi dwoma młodzieńcami panowała z początku wielka przyjaźń
przez to pokrewieństwo, ale — jak twierdzą niektórzy — Solon kochał się w
Pizystracie także dla jego zdolności i piękności. Dlatego później, jak się
okazało, kiedy między nimi zaszły różnice poglądów w polityce,
przeciwieństwo to nie spowodowało żadnego między nimi uczucia surowości
czy zawziętości, ale przetrwała w ich sercach tamta prawość, zachowując
„dymiący, ale żywy jeszcze płomień
6
boskiego ognia", pamięć i wdzięczność
miłości.
A że Solon wobec pięknych chłopców nie był wstrzemięźliwy ani dość
silny, by się oprzeć miłości „jak ten bokser w walce na pięści"
7
, to można
wnioskować z jego poematów. I z tego, że w prawach zakazywał
niewolnikom namaszczania się oliwą i miłości z chłopcami, zaliczając to do
praw ludzi szlachetnych i dostojnych obyczajów: w ten sposób jakoś uważał
ich za godnych tego, od czego odpędzał niegodnych.
A mówią, że i Pizystrat kochał się w Charmosie i poświęcił posąg Erosa
w Akademii, gdzie zapalają świętą pochodnię przy biegach kultowych
8
.
2.
Ojciec Solona uszczuplił swe mienie — tak pisze Hermippos
9
— przez
działalność dobroczynną i filantropijną i on sam
10
, jeszcze jako młody, zajął
się kupiectwem, nie tyle z braku dostatku na własne potrzeby, ile wstydząc
się przyjmować coś od innych, jako pochodzący z domu przywykłego do
wspomagania innych. Ale niektórzy twierdzą, że wędrował po świecie raczej
dla wielostronnego doświadczenia i poznania niż dla korzyści materialnych.
1
Didymos —
z przydomkiem Chalkenteros, grecki filolog z I wieku p.n.e.
2
Asklepiades —
trudny do zidentyfikowania wśród innych tego imienia postaci.
3
Kodrus —
ostatni król ateński, zresztą legendarny.
4
Heraklides z Pontu
— z IV wieku p.n.e., uczeń Platona, autor wielu pism, pisanych
przeważnie w formie dialogów.
5
Pizystrat —
znany władca ateński z VI wieku p.n.e.
6
„dymiący ... plomień" —
por. Eurypidesa
Bakchantki,
w. 8.
7
„bokser w walce" —
por. Sofoklesa
Trachinki
441 i n.
8
przy biegach kultowych —
ku czci bóstw ognia, tak by w biegu żagiew nie zgasła.
9
Hermippos
— grecki filolog i biograf z III wieku p.n.e.
10
on
sam —
Solon.
Wszyscy bowiem są zgodni co do tego, że był żądny wiedzy — jak to jako
starszy sam mówił, że „starzeje się ucząc się dużo rzeczy". A bogactwa nie
podziwiał. Pisał, że jak bogaty ten, który
dużo ma srebra
11
,
Dużo złota i ziemi pszenicę rodzący mu łan, Konie i
muły, tak i ten, który tylko posiada
Zdrowy żołądek i nogi, i piersi swej stan, Ciesząc
się dzieckiem i żoną, jeśli i to mu przypada,
Młodość i zgodny z młodością sił kwiat.
Ale gdzie indziej mówi:
Bogactwo pragnę ja mieć, lecz niesprawiedliwie Nie
chcę ja tyć; bo za tym idzie kara wżdy.
Nic przecież nie stoi na przeszkodzie, by człowiek uczciwy i obywatel ani
nie dokładał starania o zdobycie nadmiernych bogactw, ani też nie wyrzekał
się korzystania z dostatecznych dóbr koniecznych. W tamtych czasach — jak
mówi Hezjod
12
— „żadna nie hańbiła praca". Rzemiosło nie przynosiło
wstydu, kupiectwo było nawet zaszczytne, jako pozyskujące obce kraje i
przymierza królów, przynoszące znajomość wielu rzeczy.
Niektórzy nawet
zakładali wielkie miasta, jak Protis
13
, założyciel Massylii
14
, czczony przez
Keltów nad Rodanem. Podobnie Tales
15
miał się trudnić handlem, i Hipo-
krates
16
, ten matematyk; i Platonowi z podróży do Egiptu miała przynieść
zysk sprzedaż jakiejś ilości oliwy.
3.
Występującą u Solona wystawność i skłonność do przyjemności
życiowych, jak również jego myśli w poematach na temat tych przyjemności,
wyrażane w stylu raczej pospolitego niż wykształconego człowieka, uważa
się za skutek jego kupieckiego życia: po wielu i wielkich
niebezpieczeństwach pragnął na odmianę miłych doznań i użycia. Ale sam
uważał siebie za przynależnego do ubogiej warstwy ludności, nie bogatej.
Widać to z tych jego słów:
Wielu bogaczy jest złych, a dobrzy biedują:
Lecz kto z nas tamtym w zamian da Cnotę
za pieniądz? Bo cnota jest trwała,
A pieniądz to ten posiada, to inny go ma.
Poezję uprawiał z początku, jak się zdaje, nie dla poważnych celów, lecz
dla żartu i zabawy, w chwilach wolnych od zajęć. Potem jednak zamieszczał
w niej także myśli filozoficzne; podobnie wiele treści politycznych wplatał w
wiersze, nie dla historii i pamięci, ale dla uzasadnienia swoich poczynań,
jako zachęty,
11
dużo ma srebra... —
cytaty z elegii Solona.
12
Hezjod — Prace i dnie,
w. 311.
13
Protis —
„pierwszy", tj. założyciel.
14
Massylia —
dziś. Marsylia w Prowansji.
15
Tales —
wczesny filozof grecki.
16
Hipokrates —
astronom i matematyk z V wieku p.n.e.
przestrogi czy nagany Ateńczyków. A niektórzy twierdzą, że i prawa zamierzał
opublikować w formie wierszy i przytaczają tu taki ich początek:
Wpierw króla Zeusa Kronidę wypada mi prosić,
Aby tym prawom szczęścia użyczył w rozgłosie.
Z filozofii etyki najwięcej uprawiał — jak większość ówczesnych mędrców
— myśl polityczną. Natomiast w filozofii przyrody był zbyt prosty i zapóź-
niony. Widać to z tych słów jego:
Z chmury powstaje moc śniegu i gradu,
Z błyskawicy ognistej dobywa się grzmot, Morze od
wiatru się burzy; lecz jeśli go żadna Siła nie rusza,
to ono najrówniejsze z wód.
I w ogóle zdaje się, że wtedy tylko mądrość Talesa badawczo posunęła się
dalej poza praktyczną wiedzę. Innym
17
przypadł tytuł filozofów z biegłości w
sprawach polityki.
4.
Zeszli się oni
18
razem podobno w Delfach, a powtórnie w Koryncie, gdzie
Periander
19
urządził ich spotkanie i zaszczycił ucztą. Ale jeszcze większe
poważanie i rozgłos zyskało im zbiorowe obchodzenie wokoło trójnogu i
wzajemne ich przy tym ustępowanie sobie pierwszeństwa z przyjazną
uprzejmością.
Opowiadają, że gdy Kojczycy
20
zarzucili w morze sieci, przybysze z Mile-
tu
21
zakupili u nich cały ich ułów, zanim był znany. I okazało się, że wydobyto
złoty trójnóg; rzuciła go tam w morze, jak mówią, Helena
22
płynąca do Troi,
przypomniawszy sobie pewną dawną przepowiednię. Najpierw powstała
sprzeczka o trójnóg między przybyszami i rybakami, po czym kłótnię przejęły
miasta, a w końcu doszło do wojny. Wtedy jednak trójnóg obu stronom odebrała
Pytia, „by go dać najmądrzejszemu". Tak więc wysłano trójnóg do Talesa w
Milecie; i Kojczycy z ochotą jemu jednemu dali to, o co walczyli z wszystkimi
naraz Milezyjczykami. Lecz Tales oświadczył, że mądrzejszy od niego jest
Bias
23
. Trójnóg powędrował do Biasa. Ten odesłał go dalej, do innego
mądrzejszego. I tak odsyłany obszedłszy wkoło wrócił powtórnie do Talesa. W
końcu z Miletu posłano go do Teb i poświęcono Apollinowi Ismenijskiemu
24
.
Teofrast pisze, że najpierw odesłano trójnóg do Biasa w Prienie. Ten z kolei
posłał go do Talesa w Milecie. I tak poprzez wszystkich znów wrócił do Biasa,
a w końcu został odesłany do Delf.
17
Innym —
w tym Solonowi.
18
Zeszli się oni
—Tales z Solonem.
19
Periander —
władca Koryntu.
20
Kojczycy —
mieszkańcy miasta i wyspy Kos, u południowo-zachodniego wybrzeża Małej
Azji.
21
Milet —
znane miasto na zachodnim wybrzeżu M. Azji.
22
Helena —
żona Menelausa, uprowadzona przez Parysa do Troi.
23
Bias —
jeden z tradycyjnych siedmiu mędrców.
24
Ismenijski
— od Ismenosu, rzeczki płynącej przez Teby w Beocji.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]