Zarys dziejów Armii Krajowej w powiecie ostrołęckim, Armia Krajowa , Narodowe Siły Zbrojne i Wyklęci, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]//-->JERZY KIJOWSKIZARYS DZIEJÓW ARMII KRAJOWEJW POWIECIE OSTROŁĘCKIM14 lutego 1941 r., a więc dokładnie przed pół wiekiem Naczelny Wódz Polskich SiłZbrojnych na Zachodzie, a równocześnie premier Rządu Polskiego gen. broni WładysławSikorski w depeszy skierowanej do „Kaliny", czyli gen. Grota Roweckiego, rozkazał:„Znoszę dla użytku zewnętrznego nazwę ZWZ. Wszyscy żołnierze w czynnej służbiewojskowej w Kraju stanowią „Armię Krajową" podległą Panu Generałowi jako jejdowódcy"W ten sposób rozpoczął się nowy etap w działalności zbrojnej największej wojskowejorganizacji polskiej z okresu okupacjiPoczątek jej datuje się na pierwsze dni okupacji hitlerowskiej. To właśnie wówczas gdyjeszcze trwały walki w polskiej wojnie obronnej 27 września 1939 r. w Warszawie odbyłosię zebranie organizacyjne, na którym postanowiono powołać do życia organizacjępodziemną pod nazwą „Służba Zwycięstwu Polsce" (SZP) Komendantem jej został gen.Miachał Karaszewicz Tokarzewski a szefem sztabu płk Stefan Grot RoweckL W niecałedwa miesiące później 13 listopada 1939 r. Władysław Sikorski zarządził powołanie dożycia w kraju tajnego „Związku Walki Zbrojnej" (ZWZ), którego komendantemmianował gen. Sosnkowskiego a następnie gen. Stefana Roweckiego (Grota).Niniejszy artykuł jest próbą ukazania działalności Armii Krajowej i jej poprzedników(Służba Zwycięstwu Polsce oraz Związek Walki Zbrojnej) na terenie byłego powiatuostrołęckiego. Temat ten jak dotychczas nie znalazł swego pełnego opracowania, leczjedynie fragmentarycznie uwzględniony jest w kilku publikaq"ach. Należy do nichmonografia Ostrołęki pióra Zofii Niedziałkowskiej pt. „Ostrołęka dzieje miasta".W rozdziale XVI - „Miasto w okresie drugiej wojny światowej i okupacji hitlerowskiej"omówiona jest działalność AK w Ostrołęce i najbliższej okolicy. Mieczysław Bartniczakw publikacji „Od Andrzejewa do Pecynki" ukazał funkq'onowanie obwodu Z W Z - A KOstrów Mazowiecka „Opocznik", w skład którego wchodził Ośrodek V Wąsewoz placówkami Czerwin i Goworowo znajdującymi się w siedzibach gmin z powiatuOstrołęckiego. Z kolei działalność AK w ramach 5 Pułku Ułanów Spieszonych ArmiiKrajowej omówiona została w pracy „5 Pułk Ułanów Zasławskich", w rozdzialeV autorstwa Jerzego Kijowskiego pt. „Działalność 5 Pułku Ułanów Zasławskichw okresie okupaq'i".5Ciekawych informacji na interesujący temat dostarcza praca Władysława Żarskiego-Zajdlera „Ruch oporu w latach 1939 -1944 na Białostocczyźnie". Jest to bardzo obszerny,bo liczący około 2000 stron maszynopisu ujmujący cały białostocki okręg AK, a więci powiat ostrołęcki Bardzo dokładnie ukazana jest w nim struktura organizacyjna okręgu,składy poszczególnych inspektoratów, obwodów, i placówek, znajdują się tam takżewspomnienia byłych żpłnierzy AK6. Inny podobny materiał to maszynopis WładysławaBrulińskiego (Oskara) „Relacja z działalności Armii Krajowej w Okręgu Białystokw latach 1939-1945"7.Cenny materiał stanowią wspomnienia Kazimierza Stefanowicza „Asa" byłegodowódcy IV Rejonu Armii Krajowej „Myszyniec". Jedno z nich noszące tytuł „Moja49droga do konspiracji" zamieszczone zostały w zbiorowej publikaq"i pt. „Wspomnieniafarmaceutów z lat 1939-1945"8, drugie w maszynopisie noszącej tytuł „Ruch oporuw latach 1939-1945 na terenie Puszczy Kurpiowskiej w rejonie Myszyńca".9Ze źródeł archiwalnych najcenniejsze są materiały znajdujące się w ArchiwumWojskowego Instytutu Historycznego w Warszawie10i w Centralnym ArchiwumWojskowym w Warszawie11. Całość uzupełniają wspomnienia i relacje byłych żołnierzyAK między innymi Tadeusza Budnego, Romana Sadowskiego, Edwarda Filochowskiego,Leonarda Cejko-Izdebskiego, Tadeusza Kruszewskiego i Piotra Mierzejewskiego. O jed-nej z akcji AK traktuje opracowanie Tadeusza Kruszewskiego pt. „Atak na Madagaskar".Podanaprzeze mnie powyżej informacja o braku pełnego opracowania dziejów AK nanaszym terenie wymaga pewnego wyjaśnienia. Niezależnie od faktu, iż problemyz najnowszej historii zazwyczaj niezbyt chętnie podejmowane są przez historyków, którzyczekają na ich „ułożenie", to dodatkowo jeszcze na AK ciążyło przez wiele lat odiumorganizacji, co najmniej gorszej od innych, przede wszystkim Armii Ludowej, jeśli niewręcz wrogiej. Ta ostatnia opinia szczególnie była eksponowana w czasach stalinowskichkiedy to Armii Krajowej przypięto etykietę organizacji reakcyjnej. Nic więc dziwnego, że0 AK albo pisano źle albo nie pisano wcale. Jeśli już nawet coś było napisane to zazwyczajbyły kłopoty z jego opublikowaniem.Dziś kiedy prawda historyczna znalazła pełne prawo obywatelstwa w naszym krajupojawiły się pierwsze publikacje dotyczące tej tematyki1 3a zapewne wkrótce pojawią się1 następne. Mam nadzieję, że moja praca będzie jedną z tych skromnych cegiełekskładających się na wielki gmach - historię Armii Krajowej.Początki działalności konspiracyjnej w powiecie ostrołęckim.W końcu października 1939 r. nastąpił podział powiatu ostrołęckiego14na trzy części.Miasto Ostrołęka (nazwane w 1940 r. przez Niemców Scharfenwiese), północna częśćpowiatu ostrołęckiego oraz niektóre miejscowości leżące na lewym brzegu Narwiwłączone zostały do Rzeszy.15Były to Prusy Południowo-Wschodnie (Südostpreussen)tzw. rejenqa ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau). Południowa część powiatu tj.gminy Czerwin i Goworowo oraz część gminy Rzekuń wcielono do Generalnej Gubernii.I wreszcie gmina Troszyn (bez wsi Zamość) i część gminy Rzekuń została włączona doobwodu białostockiego Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.Pomimo przegranej w polskiej wojnie obronnej 1939 roku i represji hitlerowskichmieszkańcy powiatu ostrołęckiego od pierwszych dni okupacji rozpoczęli walkę z Nie-mcami.Spośród różnych kierunków konspiracji najlepiej na naszym terenie rozwinął się ruchzwiązany z rządem emigracyjnym. Jedną z pierwszych organizacji wojskowych po-wstałych w Polsce z 26 na 27 września 1939 r. była Służba Zwycięstwu Polsce.17Kolejnestruktury tej organizaq'i to Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) utworzony 4 grudnia 1939 r.,a następnie Armia Krajowa (AK), która powstała 14 lutego 1942 r.Spośród pierwszych organizatorów ruchu oporu w powiecie ostrołęckim szczególnezasługi położył rotmistrz 5 Pułku Ułanów Zasławskich Kazimierz Draczyński. Przebywa-jąc w szpitalu jenieckim w Warszawie nawiązał kontakt z dowództwem Polskich SiłZbrojnych i został zaprzysiężony pod pseudonimem „Sokół". 4 lutego 1940 r. uciekłz transportu jeńców i zamieszkał w Przetyczy w powiecie ostrowsko-mazowieckim.Wkrótce rozpoczął tworzenie tajnej siatki opierając ją na kadrach byłych żołnierzy5 Pułku Ułanów stacjonującego w Ostrołęce w latach 1921-1939.50Niezależnie od Kazimierza Draczyńskiego szereg innych osób z własnej inicjatywyorganizowało wokół siebie zalążki konspiracji Na terenie powiatu ostrołęckiegopowstały komórki następujących ugrupowań: Narodowa Organizacja Wojskowa(NOW), Korpus Ochrony Pogranicza (KOP), Tajna Organizacja Wojskowa (TOW)i Polska Organizacja Zbrojna (POZ).Narodowa Organizacja Wojskowa grupowała byłych członków Stronnictwa Narodo-wego, którego wpływy w okresie międzywojennym w powiecie ostrołęckim były bardzoduże. Mimo ustawy scaleniowej z AK w listopadzie 1942 r. organizaq'a ta przetrwała aż do1945 roku. Na naszym terenie funkcjonował m.in. obwód w Czerwinie, któregokomendantem był porucznik Jan Zacharzewski. Obwód ten dzielił się na dwa rejony:Czerwin (komendant - podporucznik Karolak) i Goworowo (komendant - podchorążyZygmunt Podgórnicki). Z członków Narodowej Organizacji Wojskowej pod dowództ-wem podporucznika Feliksa Przybytniewskiego „Huberta" utworzona została kompania„Goworowo", późniejsza 7 kompania 3 batalionu 13 pułku piechoty. AK1 8Korpus Ochrony Pogranicza powstał z byłych oficerów i żołnierzy wojsk zajmującychsię ochroną granic Polski i noszących taką samą nazwę - Korpus Ochrony Pogranicza.W 1941 r. całkowicie podporządkował się Armii Krajowej i wszedł w jej skład.Tajna Organizacja Wojskowa powstała jesienią 1939 r. z inicjatywy oficerówi podoficerów Wojska Polskiego. Na terenie Ostrołęki była to nieliczna grupa zajmującasię przede wszystkim robotą dywersyjną. Komendantem jej był Leonard Cejko-Izdebski.Została ona włączona w skład AK1 9. Na terenie gmin powiatu ostrołęckiego włączonychdo Generalnej Gubernii tj. Czerwina i Goworowa od końca 1939 r. działała OrganizacjaWojskowa (OW) podlegająca komendzie powiatowej w Ostrowii Mazowieckiej. Komen-dantem powiatowym bał Feliks Sierżan „Cedro" a komendantem rejonu III obej-mującego wyżej wymienione gminy Edward Suchcicki „Jazdon"20.Polska Organizacja Zbrojna była pionem wojskowym Chłopskiej OrganizacjiWolności „Racławice", która z kolei była kontynuatorem działalności CentralnegoZwiązku Młodej Wsi „Siew". Jeden z oddziałów P O Z liczący 12 żołnierzy znajdował sięw Suchcicach gm. Czerwin. Ważną dziedziną pracy konspiracyjnej było zdobywaniebroni Jedna z tras jej przerzutu prowadząca z Ostrołęki do Ostrowi przechodziła przezLipiankę i Goworowo.2 1W pierwszym okresie okupacji tj. latach 1939-1941 na działalność konspiracyjnąw powiecie ostrołęckim znaczny wpływ wywierały ośrodki ruchu oporu z GeneralnejGuberni. P o rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941 r. gminydotychczas przyłączone do Związku Radzieckiego (Troszyn i część Rzekunia) podporząd-kowane zostały Niemcom, którzy utworzyli tzw. Bezirk czyli okręg Białystok dzielący sięna powiaty, gminy i gromady. Tereny te podlegające dotąd strukturze Związku WalkiZbrojnej pod Obwód Zambrowski obecnie jako powiat ostrołęcki bezpośrednio pod-porządkowane zostały Okręgowi Białostockiemu.W 1941 r. komendantem obwodu Związku Walki Zbrojnej Ostrołęka, decyzjądowódcy Okręgu Białostockiego AK płk Władysława Liniarskiego („Mścisława"),mianowany został Edward Filochowski „San" zawodowy podporucznik artylerii. Zor-ganizowany został obwód, w tym sztab i szefostwo obwodu. Kryptonim obwodu to „Sęp"i N 14.Struktura Armii Krajowej w powiecie ostrołęckim.W 1942 r. 14 lutego Związek Walki Zbrojnej przemianowany został na ArmięKrajową. Cały obszar kraju podzielony został organizacyjnie na trzy obszary: białostocki,51lwowski i zachodni Województwa centralne natomiast podlegały bezpośrednio Komen-dzie Głównej AK. Okręgi obejmujące obszar województw dzieliły się na obwody czylipowiaty, a te z kolei na rejony złożone z sieci placówek. Pośrednim ogniwem międzyobwodem a okręgiem były inspektoraty składające się najczęściej z dwóch powiatów.W Okręgu Białostockim znajdowało się sześć inspektoratów terenowych i dwanaścieobwodów.Struktura okręgu białostockiegoAK.Lp. nazwa i numer inspektoratu1.2.3.4.5.6.Mazowiecki - 1Poleski - UŁomżyński - IIISuwalski - IVBiałostocki - VGrodzieński - VIObwody wchodzące w skład inspektoratuZambrów, OstrołękaWysokie Mazowieckie, Bielsk PodlaskiŁomża, GrajewoSuwałki, AugustówBiałystok - miasto, Białystok - powiat, SokółkaGrodno, Wołkowysk, (od 1942 r. „Prawy Nie-men" i „Lewy Niemen"Struktura obwodu AK Ostrołęka wyglądała następująco:Struktura ostrołęckiego obwoduAK:Lp. nazwa i numer rejonu1. Ostrołęka - I2. Rzekuń - II3. Kadzidło - III4. Myszyniec - IVPlacówki wchodzące w skład rejonuOstrołęka, Ostrołęka - stacja kolejowa, Grabowoi WojciechowiceRzekuń, Troszyn, PiskiLelis, Kadzidło, ZbójnaMyszyniec, Czarnia, Łyse, TuroślPlacówki posiadały jedną lub dwie kompanie, z których każda składała się z trzechplutonów.Południowe gminy powiatu ostrołęckiego wchodzące do Generalnej Guberniiznalazły się w obwodzie AK Ostrów Mazowiecka podlegającym pod Okręg Warszawa- województwo. Obwód ten dzielił się na pięć rejonów. Rejon piąty Wąsewo kryptonim„Wronki" składał się z trzech placówek Czerwin „Czary", Goworowo i Wąsewo.W Goworowie formowano kompanię.Głównym zadaniem Armii Krajowej było przygotowanie sił zbrojnych kraju dopowszechnego powstania. Wybuch jego był planowany na moment militarnego lubpolitycznego załamania się Niemiec w wyniku działań aliantów. Do tego czasuzajmowano się organizowaniem, uzbrajaniem i szkoleniem przyszłych żołnierzy powstań-czych. Równolegle prowadzona była, przez cały czas okupaq'i, walka bieżąca, którastanowiła ważny czynnik przygotowawczy do powstania. Stanowiła ją głównie akcjasabotażowa dywersyjna oraz odwetowa, jak też dywersja bojowa i represje przeciwkookupantowi52 [ Pobierz całość w formacie PDF ]