Zacheta do filozofii, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]ARYSTOTELES� Z A C H � T A D O F I L O Z O F I I �( PROTEPTIKOS )1. WST�PFrg. 1. Protreptikos Arystotelesa napisany dla Temisona , kr�la Cypru, dowodzi, �e nikt od niego nie ma lepszych warunk�w dla oddania si� filozofii; posiada bowiem wielkie bogactwa, tak i� mo�e �o�y� na to, a przy tym cieszy si� dobr� s�aw�.2. DOBRA MATERIALNE DLA LUDZI BEZ ZASAD I M�DRO�CIFrg, 2. [...] uniemo�liwia im czynienie tego, co uwa�aj� za sw�j obowi�zek; widz�c niepowodzenie tych ludzi powinni�my tego unika� i wierzy�, �e szcz�cie nie wi�cej polega na zdobyciu d�br materialnych ni� na w�a�ciwym usposobieniu duszy. Wszak nikt nie mo�e powiedzie�, �e szcz�liwe jest cia�o ozdobione okaza�ym strojem, lecz raczej cia�o zdrowe i w dobrej kondycji, nawet przy braku wymienionych rzeczy. Tak samo, je�eli dusza jest wykszta�cona, to tak� dusz� i takiego cz�owieka musi si� nazwa� szcz�liwym, a nie cz�owieka ozdobionego b�yskotliwie rzeczami zewn�trznymi, ale bezwarto�ciowego. Nie uznamy te� za warto�ciowego konia, kt�ry ma z�ot� uzd� i kosztown� uprz�, ale z�� natur�; cenimy raczej takiego, kt�ry jest stateczny.Frg. 3. Ponadto, gdy ludzie bezwarto�ciowi zdobyli bogactwo, ceni� je o wiele wi�cej ni� dobra duszy; a to jest w najwy�szym stopniu haniebne. Tak jak cz�owiek stanie si� po�miewiskiem, je�eli b�dzie gorszym od swoich s�ug, tak te� nale�y uzna� za nieszcz�snych tych, dla kt�rych maj�tek jest wa�niejszy od ich w�asnej natury .Frg. 4. To zgodnie z prawd� tak jest, bo jak m�wi przys�owie, obfito�� rodzi zuchwalstwo, a ignorancja w po��czeniu z w�adz� rodzi szale�stwo. Dla tych bowiem, kt�rzy s� w duszy �le usposobieni, ani bogactwo, ani si�a, ani pi�kno nie s� dobrem; im wi�cej ich kto� posiada, tym bardziej i w wi�kszym stopniu szkodz� mu one, a m�dro�ci nie przysparzaj�. Powiedzenie "nie dawa� dziecku miecza" znaczy "nie dawa� z�ym ludziom.Frg. 5. Wszyscy ludzie mogliby si� zgodzi�, �e m�dro�� powstaje z wiedzy z poszukiwania rzeczy, kt�re filozofia umo�liwia nam obj��; a wi�c powinni�my bez wahania zaj�� si�, filozofi�.3. CO MAMY NA MY�LI, GDY M�WIMY O �FILOZOFII � I STUDIOWANIU FILOZOFIIFrg. 6. ..."filozofowa�" znaczy zar�wno "zastanawia� si� nad tym, czy powinni�my filozofowa�, czy nie", jak i "oddawa� si� filozoficznym dociekaniom"4. WARTO�� WIEDZY FILOZOFICZNEJ DLA �YCIA POLITYCZNEGO I PRAKTYCZNEGOFrg, 7. Skoro zwracamy si� do ludzi, a nie do istot wiod�cych boski �ywot, wobec tego trzeba doda� do tych zach�t uwagi po�yteczne w �yciu politycznym i praktycznym; przedyskutujmy wi�c ten temat.Frg. 8. Rzeczy, w kt�re jeste�my wyposa�eni do �ycia, jak np. cia�o i to, co nale�y do cia�a s�u�� jako pewnego rodzaju narz�dzia, a pos�ugiwanie si� nimi jest niebezpieczne; ci bowiem, kt�rzy si� nimi pos�uguj� w niew�a�ciwy spos�b, uzyskuj� skutek odwrotny . Nale�y przeto d��y� do zdobycia tej wiedzy i pos�u�y� si� ni� w spos�b w�a�ciwy; dzi�ki niej bowiem zrobimy dobry u�ytek z tych wszystkich narz�dzi. Musimy wi�c sta� si� filozofami, je�eli chcemy dobrze rz�dzi� pa�stwem i po�ytecznie prze�y� �ycie.Frg. 9. Istniej� r�ne rodzaje wiedzy: jest taka, kt�ra tworzy w �yciu rzeczy po�yteczne, i taka, kt�ra uczy, jak z nich korzysta�; jeden [rodzaj wiedzy] jest s�u�ebny, inny kieruj�cy z tym drugim, jako bardziej autorytatywnym, wi��e si� prawdziwe dobro - Je�eli za� ten tylko rodzaj wiedzy zapewnia poprawno�� s�d�w, pos�uguje si� rozumowaniem j ujmuje dobro jako ca�o��, a jest ni� filozofia, kt�ra mo�e si� pos�ugiwa� wszystkimi innymi rodzajami wiedzy i kierowa� zgodnie z zasadami natury, powinni�my przeto usilnie zabiega� o to, a�eby sta� si� filozofami, bo tylko filozofia zawiera w sobie prawdziwe s�dy i bezb��dn� m�dro�� zlecaj�c�, co nale�y czyni�, a czego mc nale�y5. ARGUMENTY ZACZERPNI�TE Z INTENDJI NATURYFrg, 10. Wniknijmy teraz g��biej w nasz problem, a zaczynaj�c od intencji Natury zbli�ymy si� w ten spos�b do naszej zach�ty.Frg. 11. W�r�d rzeczy powstaj�cych jedne powstaj� dzi�ki pewnego rodzaju my�li albo sztuce, np. dom lub okr�t (ich bowiem przyczyn� jest pewna sztuka i proces my�lowy) - inne natomiast powstaj� nic dzi�ki sztuce, lecz z natury. Natura jest przyczyn� zwierz�t i ro�lin, i wszystkie tego rodzaju twory powstaj� dzi�ki naturze. Ale te� i przypadkiem powstaj� pewne rzeczy; o tych bowiem rzeczach, kt�re nie powstaj� ani przez sztuk�, ani z natury, ani z konieczno�ci, m�wimy, �e powstaj� przypadkiem.Frg. 12. Rzeczy, kt�re powsta�y przypadkiem, nie powsta�y ze wzgl�du na co�, ani te� nie maj� �adnego celu; natomiast w rzeczach, kt�re powsta�y dzi�ki sztuce istnieje i cel, i przyczyna- zawsze bowiem ten, kto posiada sztuk� poda ci pow�d , dla kt�rego napisa� i w jakim celu to uczyni� - i ten cel jest lepszy ni� to, co ze wzgl�du na niego powsta�o. Mam na my�li rzeczy, kt�rych sztuka jest przyczyn� z w�asnej natury, a nie z przypadku; nale�a�oby bowiem okre�li� sztuk� lekarsk� raczej jako sztuk� zdrowia ni� choroby, architektur� za� jako sztuk� budowania dom�w, a nie ich burzenia. Zatem wszystko, co jest wed�ug sztuki, powstaje z jakiego� powodu, i to jest najlepszym tego celem; natomiast to, co powstaje przypadkiem, powstaje bez celu. Mo�e wprawdzie powsta� co� dobrego i przypadkiem, ale jako �e przypadkiem i ze wzgl�du na przypadek, nie jest dobre, poniewa� to, co powstaje przypadkiem, jest zawsze nieokre�lone.Frg. 13. Ale to, co powstaje wed�ug natury, powstaje dla jakiego� celu i jest zawsze tworzone dla czego� lepszego ni� wytw�r sztuki; natura bowiem nie na�laduje sztuki, lecz sztuka natur�, i sztuka istnieje po to, by pomaga� naturze i wype�nia� luki przez ni� pozostawione. Niekt�re rzeczy wydaj� si� z natury doskona�e i nie potrzebuj� �adnej pomocy, inne natomiast z trudem albo w og�le nie s� w stanie pom�c sobie, jak np. przy powstawaniu; niekt�re nasiona rozwijaj� si� rzeczywi�cie bez opieki niezale�nie od tego, w jak� gleb� padn�; inne potrzebuj� piel�gnacji rolnika; podobnie niekt�re zwierz�ta same z siebie wywodz� swoj� natur�, ale cz�owiek potrzebuje wielu zabieg�w dla utrzymania si�, zar�wno na pocz�tku, przy urodzeniu, jak i p�niej, przy zdobywaniu po�ywienia.Frg. 14. Je�eli przeto sztuka na�laduje natur�, to z tego wynika, �e jej wytwory powstaj� w jakim� celu. Powinni�my bowiem przyj��, �e wszystko, co powstaje w�a�ciwie powstaje w jakim� celu; tak wi�c to, co jest pi�kne, powsta�o w spos�b w�a�ciwy; i wszystko, co powstaje albo powsta�o, staje si�. pi�kne, je�eli proces ten przebiega zgodnie z natur� [tzn. normalnie], natomiast to, co jest niezgodne z natur� [tzn. jest nienormalne] jest z�e i przeciwne temu, co jest zgodne z natur�; powstawanie zgodne z natur�, czyli normalne, dokonuje si� w jakim� celu.Frg. 15. Mo�na to zaobserwowa� na przyk�adzie ka�dej naszej cz�ci; je�eli np. we�miesz pod uwag� powiek�,zobaczysz, �e nie powsta�a ona bez okre�lonego celu, lecz po to, by pomaga� oczom, �eby umo�liwi� im odpoczynek i zatrzymywa� rzeczy mog�ce wpa�� do oka. A wi�c powiedzie�, �e co� powsta�o [z natury] w jakim� celu i �e powinno powsta� w jakim� celu, to jedno i to samo; je�eli np. okr�t powinien by� zbudowany w celu zapewnienia transportu morskiego, to i w tym celu zosta� zbudowany.Frg. 16. A wi�c albo wszystkie zwierz�ta powsta�y z natury i wed�ug natury, albo najlepsze i najprzedniejsze spo�r�d nich; tak samo gdyby kto� s�dzi�, �e wiele zwierz�t powsta�o niezgodnie z planem cz�owiek; jasne jest przeto, �e powsta� z natury i pod�ug natury.Frg. 17. Je�eli zatem1) cel ka�dej rzeczy jest lepszy odrzeczy (bo wszystko, co powstaje, powstaje w jakim� celu, a cel jest lepszy i najlepszy ze wszystkich rzeczy), i2) je�eli przez "cel naturalny" rozumiemy to, co w ci�g�ym procesie powstawania powsta�o jako ostatnie; je�eli dalej3) przyjmiemy, �e (a) cielesna cz�� cz�owieka jest utworzona najpierw, (b) duchowa cz�� p�niej, i (c) �e cel czego� lepszego jest w pewnym stopniu zawsze p�niejszy ni� jego powstanie; je�eli dalej4) przyjmiemy, �e (d) dusza jest p�niejsza od cia�a i �e (e) m�dro�� jest tym, co pojawia si� na ko�cu w duszy (widzimy bowiem, �e jest to ostatnia zdolno��, kt�ra powstaje w ludziach, i z tego powodu staro�� ro�ci sobie pretensj� do tej jedynej z dobrych rzeczy) - wobec tego pewna forma m�dro�ci jest z natury naszym celem, a �wiczenie si� w niej jest ostateczn� czynno�ci�, ze wzgl�du na kt�r� powstali�my. Jasne przeto, �e skoro powstali�my po to, a�eby �wiczy� si� w m�dro�ci i poznawa�, to r�wnie� istniejemy w tym celu.Frg. 18. A teraz mo�emy po prostu zapyta�: dla kt�rych to spo�r�d wielu istniej�cych rzeczy Natura i B�g 5 powo�ali nas do �ycia? Zapytany o to Pitagoras odpowiedzia�: "a�eby ogl�da� niebiosa" i dodawa�, "�e jest obserwatorem natury i w tym w�a�nie celu zosta� powo�any do �ycia".Frg. 19. A gdy zapytano Anaksagorasa, w jakim celu kto� chcia�by wybra� istnienie i �y�, dal tak� odpowied�: "A�eby ogl�da� niebiosa i gwiazdy, s�o�ce i ksi�yc", bo wszystko inne nic nie jest warte.Frg. 20. Zgodnie z tym argumentem Pitagoras mia� racj� gdy twierdzi�, �e ka�dy cz�owiek zosta� stworzony przez Boga w tym celu, a�eby poznawa� i ogl�da�. Gzy jednak przedmiotem tego poznania b�dzie �wiat, czy jaka� inna natura, to mo�e trzeba b�dzie rozwa�y� p�niej; a to, co powiedzieli�my, jest dostatecznym wnioskiem, bo je�eli m�dro�� jest naszym naturalnym celem, �wiczenie si� w niej by�oby ze wszystkiego najlepszym.Frg. 21. Dlatego inne czynno�ci nale�y wykonywa� przez wzgl�d na dobra istniej�ce w samym cz�owieku, a te z nich, kt�re s� dobrem w ciele, przez wzgl�d na dobro duszy; doskona�o�� moraln� powinni�my rozwija� ze wzgl�du na m�dro��, bo m�dro�� jest najwy�szym celem, ;Najwy�sze formy my�lenia. � scala natur� � jako hierarchia warto�ciFrg. 22. R�wnie� i ta droga prowadzi do tego samego celu.Frg. 23. Ca�a wi�c Natura jako posiadaj�ca rozum niczego nie czyni na o�lep6, lecz zawsze w jakim� celu; odrzuciwszy przypadek... [ Pobierz całość w formacie PDF ]