Zarys teorii przekladu, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]ZARYS TEORII PRZEKADUZAGADNIENIA WYBRANEOpracowaa Teresa MicewiczSkrypt do uytku studentw Wyszego Studium Jzykw Obcych Wydziau Filologii Obcych Uniwersytetu WarszawskiegoWydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1971SPIS RZECZYWstp. Wprowadzenie w zagadnienie przekadu . . . 5R o z d z i a IPozycja tumacza w spoeczestwie. Rzut oka na histori tumaczenia.Sylwetki pierwszych znanych tumaczy . . . . . . . . . . . . . . . . 12R o z d z i a IIPrzedfilologiczne i filologiczne teorie tumaczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27R o z d z i a IIIDowolno i wierno w przekadach tekstw literackich i sakralnychw okresie poprzedzajcym rozwj jzykoznawstwa . . . . . . . . . . 40R o z d z i a IVNaukowa definicja tumaczenia. Przekad jako zagadnieniejzykoznawstwa . . . . . . . . . 50R o z d z i a VPogldy J.G.Catforda czyli jzykoznawcza teoria tumaczeniaw oparciu o jzykoznawstwo brytyjskie . . . . . . . . . . . . . . . 61R o z d z i a VIPogldy E.A.Nidy czoowego reprezentanta jzykoznawczej teorii przekadu w USA . . . . . 74R o z d z i a VIIZnaczenie w ujciu lingwistycznym. Znak i desygnat. Znaczenieformalne i kontekstowa. Znaczenie emotywne . . . . . . . . . . . . . . . 85R o z d z i a VIII0 obiektywizmie i subiektywizmie wiedzy o rzeczywistocina zasadzie zdeterminowania poznania przez konstrukcje jzykowe.Teoria Sapira i Whoffa . . . . . . . . . . .96R o z d z i a IXPrzekadalno, porwnywalno i nieprzekadalno. . . . . . . . . .. . . . . .105R o z d z i a XOdbicie kultury w jzyku. To historyczne, realia i zagadnienia ichprzekadalnoci. Idiomatyka. Interferencja . . . . . . . . . 117R o z d z i a XIJzyk cisy i jzyk potoczny. Nabywanie umiejtnoci mowy.Bd w tumaczeniu . . . . . . . . . . . . . . . .129R o z d z i a XIINauka o przekadzie w ramach teorii komunikacji. Redundancjaw jzyku. Wbudowanie informacji w tekst przekadu . . . . . . . 136R o z d z i a XIIIMetodyka nauczania przekadu. Uwagi z warsztatu tumacza.Tumaczenie pragmatyczne . . . . . . . . . 147R o z d z i a XIVAnaliza wzorowego przekadu. Wyszukiwanie ekwiwalencji dlastruktur nie istniejcych w polszczynie na przykadzie tumaczeniapolskiego Graham Green'a "The Quiet American". . . . . . . . . . .158R o z d z i a XVTumaczenia maszynowe . . . . . . . . . . . . .170Indeks terminologii jzykoznawczej . . . . . . . . 178Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181W S T P0. Bez tumaczy trudno sobie wyobrazi dzisiejszy wiat. Szybko nastpujce zmiany i rozwj techniki dokonay zblienia midzy narodami. Nie wchodzc w to czy s to zblienia przyjacielskie czy konkurencyjne, faktem jest, e yjemy w wiecie blokw midzynarodowych.Ponadto dziki rodkom masowego przekazu, prasie, radiu i telewizji sowo moe w cigu paru chwil opasa glob ziemski. Do tej wymiany myli i osigni konieczni s tumacze i to nie tylko jak dawniej tumacze dzie literackich, ale zapotrzebowanie spoeczne jest rwnie wielkie, a moe wiksze ni tumaczy tekstw naukowych i technicznych, politycznych i innych pozaartystycznych. Dlatego coraz wicej uwagi powica si zagadnieniu tumaczenia, a co za tym idzie - teorii przekadu i nauczaniu przekadu. Przy uniwersytetach powstaj szkoy tumaczy. w Genewie, Wiedniu, Moskwie, Waszyngtonie, Lipsku i Warszawie zaczto szkoli tumaczy w aposb masowy i naukowy.Posiadanie kadry wykwalifikowanych tumaczy jest obecnie potrzebne w kadym kraju ze wzgldw gospodarczych, politycznych i kulturalnych.Na skutek tych potrzeb wykrystalizowao si zainteresowanie jzykoznawcw teori przekadu czemu sprzyja rozwj jzykoznawstwa strukturalnego, zarwno praskiego jak amerykaskiego.60.1. Tumaczenie jest dziaalnoci dokonywan w obrbie jzyka, a cilej dwch jzykw. Jest jedn z form kontaktu jzykowego, gdzie dwa jzyki, a cilej dwa teksty w dwch rnych jzykach naturalnych s ze sob w relacji transpozycji ekwiwalentnej. Bez tej ostatniej, tzn. bez zamierzonej /i uzyskanej w tekcie przekadu/ rwnowanoci dwch tekstw, nazwijmy je A i B w jzykach L1 i L2 /tj. oryginau i przekadu/ nie moe by mowy o tumaczeniu, a tylko o parafrazie, czy kompilacji, czy zapoyczeniu lub posugiwaniu si tekstem A.Oczywistym i nadrzdnym celem kadego przekadu jest uzyskanie maksymalnej ekwiwalencji tekstu przekadu z tekstem oryginau. W olbrzymiej wikszoci przypadkw nie udaje si osign ekwiwalencji cakowitej, przyczyny tego faktu bd omwione w dalszych rozdziaach niniejszego skryptu. Tutaj wystarczy wykaza, e tym lepszy jest przekad, im wyszy jest stopie ekwiwalencji wobec oryginau. Graficznie moemy przedstawi ekwiwalencj jako:A /L1/ : : B /L2/Nie moemy natomiast postawi znaku rwnania midzy tymi dwoma tekstamiA L 1 nierwne B L2gdy s one wzgldem siebie tylko proporcjonalne, tzn. w przyblieniu realizuj postulat rwnowanoci. Jak zobaczymy pniej, rwnowano obejmuje niektre tylko cechy jzyka, caa strona foniczna i graficzna, s wic substancja jzykowa nie ma adnej odpowiednioci w tekcie przekadu. Strona formalna, tj. gramatyka i leksyk.7ma jedynie czciow ekwiwalencj, gdy bardzo wczenie zauwaono, e tumaczenia sowo w sowo nie s najlepszym przekazem komunikatu oryginau.Tumaczenie ma wiele definicji, podalimy jedn z nich, bdziemy w nastpnych rozdziaach zajmowali si teori tumacze w rozwoju historycznym i napotkamy rne definicje i rne wymagania stawiane przekadom i tumaczom.0.2. B.G.Morgan zebra bibliografi prac o tumaczeniach: A Critical Bibliography of Works on Translation w zbiorze "On Translation", wyd. Harvard Uniwereity Press, Cambridge, Mass, 1959. Jeszcze peniejsza jest bibliografia prac o przekadzie w ksice E.A.Nidy Toward a Science of Translating, Brill, 1964. Liczy ona ponad 4000 pozycji. Ponadto w wydawnictwie encyklopedycznym Bibliographie Linguistique wydawanym w Utrechcie jest` staa rubryka 'tumaczenia' oraz 'tumaczenia maszynowe' sygnalizujca na bieco wszystkie prace w tej dziedzinie.W Polsce mamy szkic bibliograficzny Piotra Grzegorczyka w zbiorze "0 sztuce tumaczenia'' wydanym pod redakcj K.Rusinka w Ossolineum, w 1955 r. Ktokolwiek chce si zaj naukowo teori przekadu winien zaznajomi si z takimi dzieami, jak wspomniana powyej praca E.A.Nidy, ponadto z angielskich pozycji J.C.Catforda "A Linguistic Theory of Translation", z francuskich Georges Mounin "Lee Problemes theoriques d.e la traduction", z polskich w pierwszym rzdzie O.Wojtasiewicza, "Wstp do teorii tumaczenia".Wszystkie wyej wymienione pozycje, z wyjtkiem ostatniej, s czysto jzykoznawczym ujciem zagadnienia i nie kwestionuj moliwoci dokonania adekwatnego8przekadu z jednego jzyka na drugi. Roman Jakobson uj to lapidarnie: "cokolwiek da si powiedzie w jednym jzyku, da si rwnie powiedzie w drugim". Jest to spojrzenie jzykoznawcy, ktry gwn funkcj jzyka upatruje w funkcji komunikatywnej.Literaci i pisarze znacznie pesymistyczniej zapatrywali si na tumaczenia, np. Hilary Belloc pisa, e to daremny trud. Tym niemniej sam si szeroko zajmowa dziaalnoci przekadow i czyni to z powodzeniem. Podobnie wyrazi si w XIV w. Dante, a w XVII Cervantes.Pisarze, a wymieniam nazwiska, ktre weszy do Panteonu literatury wiatowej, tak odmiennie oceniali moliwoci tumaczenia w porwnaniu z jzykoznawcami, gdy stawiali niemoliwy postulat. Chcieli by tekst przekadu by adekwatny w 100 procentach wobec tekstu oryginau, by by absolutn transpozycj zarwno formalnie jak znaczeniowo:Oczywicie ten postulat, tj. absolutnej wiernoci wobec formy i treci oryginau, nigdy nie moe by speniony, jak to zobaczymy w nastpnych rozdziaach. V kadym jzyku mamy jemu waciwe wartoci i struktury, jemu waciw skadni oraz skojarzenia leksykalne i emotywne, zrozumiae cakowicie tylko w obrbie danej kultury i danego obszaru jzykowego /native speaker/.Nie przekrela to w zadym wypadku moliwoci poprawnych tumacze, zarwno literackich, jak naukowych, ktre innymi rodkami wyrazu oddadz komunikat pierwotny z maksymaln, moliw do osignicia adekwatnoci; aczkolwiek zawsze bdzie ona tylko czciowa, a nie 100%.0.3. Czy wobec tego istnieje nieprzekadalno? Osobicie widz dwie dziedziny nieprzekadalne, pierwsza9to poezja, druga to fragmenty tekstu cile zwizane z kultur danego obszaru jzykowego.W tumaczeniu pierwszej, tj. poezji, na jzyk obcy mamy do czynienia z powtrn twrczoci poetyck, ktr w jzyku niemieckim susznie nazwano Nachdichtung. Jest to tworzenie nowego utworu poetyckiego na wzr pierwowzoru. Mianem penowartociowej twrczoci w obrbie Nachdichtung mona okreli taki utwr jak Tawimowskie tumaczenie wiersza Puszkina: "Burja mgloju niebo krojet", czy Mickiewiczowskie tumaczenia Goethego.Natomiast wyraenia nieprzetumaczalne, zebrane w pokanej iloci w ksice O.Wojtasiewicza, dotycz takich jednostek leksykalnych jak: monet /dolar zostaje w kadym jzyku dolarem, a rubel rublem/, tacw ludowych, strojw dawnych epok, militarii itp. Nie s to jednak zespoy wyrazw bdce w pospolitym i czstym uyciu, poza oczywicie systemem monetarnym, gdzie zastosowanie transferu leksykalnego i stosowanie nazwy obcej w przekadzie jest cakowicie zrozumiae.Przekadalnoci i nieprzekladalnoci powicimy osobny rozdzia.0,4. Jeeli na proces tumaczenia spojrzymy jako na nauk lingwistyczn, to mieci si on w obrbie szerszego dziau nauki o komunikacji. Dawniej teoretycy przekadu interesowali si tumaczeniem kocowym, tj. wynikiem procesu przekadowego, bya to dziedzina literatury. Nauka o tumaczeniu jest nauk jzykoznawcz z zakresu jzykoznawstwa stosowanego.Tumaczenie jest niezbdne wtedy, gdy nadawca i odbiorca nie maj tego samego jzyka. Proces tumaczenia mo... [ Pobierz całość w formacie PDF ]