Zelazny Jan, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Robert BLY�ELAZNY JANRzecz o m�czyznachT�umaczy� Jacek TittenbrunDOM WYDAWNICZY �REBIS POZNA� 1993Tytu� orygina�u: Iron John Copyright � 1990 by Robert Bly. All rights reserved.Copyright � for the Polish translation by REBIS Publishing House Ltd., Pozna� 1993Projekt serii i opracowanie graficzne Andrzej FlorkowskiRedaktor serii Tadeusz ZyskISBN 83-85696-54-7/818Dom Wydawniczy REBISul. Marceli�ska 18, 60-801 Pozna�tel. 65-65-91, tel./fax 65-66-07�amanie komputerowe i diapozytywy: perfekt s.c, Pozna�, ul. Grodziska 11Druk i oprawa: Zak�. Graf. im. KEN. BydgOKCj, ul. Jagiello�ska 1, FAX 21-26-71 Zam. 351/93Dla Noah, Micah i SamWST�P�yjemy dzi� w wa�nym i prze�omowym momencie; sta�o si� bowiem jasne, �e wzory m�sko�ci przekazywane przez kultur� masow� utraci�y swoj� no�no��; m�czyzna nie mo�e ju� si� na nich opiera�. Osi�gaj�c wiek trzydziestu pi�ciu lat wie, �e wzorce idealnego m�czyzny, twardego m�czyzny, prawdziwego m�czyzny, jakie wyni�s� ze szko�y �redniej, s� bezu�yteczne w realnym �yciu.Ludowe ba�nie i bajki przechodzi�y niczym woda przezgrub� warstw� gleby, z pokolenia na pokolenie, i mo�emyufa� zawartym w nich prawdom bardziej ni�, powiedzmy,tym wymy�lonym przez Hansa Christiana Andersena. Motywy przekazywane przez dawne opowie�ci � klucza wykradanego spod poduszki matki, podnoszonego z ziemi z�otego pi�ra z p�on�cej piersi �arptaka, Dzikusa spotykanegopod powierzchni� jeziora, �lad�w czyjej� krwi w lesie, kt�reokazuj� si� w ko�cu �ladami Boga � przenikaj� w nasz wolna, by potem, ju� zadomowione, rozwija� si� w naszymwn�trzu. .Nie gdzie indziej jak w dawnych mitach s�yszymy, na przyk�ad, o zeusowej energii, tej pozytywnej przyw�dczej energii m�czyzn, kt�ra zdaniem kultury masowej nie istnieje. Kr�l Artur poucza nas o roli, jak� odgrywa m�ski mentor w �yciu m�odych m�czyzn; z opowie�ci o �elaznym Janie dowiadujemy si� o donios�o�ci przej�cia z kr�lestwa matki do kr�lestwa ojca. Wszystkie opowie�ci inicjacyjne przekazuj� nam, jak wa�ne jest, by umie� oderwa� si� od naszych rodzic�w i znale�� �drugiego ojca" czy �drugiego kr�la".7Istnieje inicjacja m�ska, inicjacja �e�ska i inicjacja cz�owiecza. W tej ksi��ce m�wi� wy��cznie o tej pierwszej. Pragn� podkre�li�, �e celem mojej ksi��ki nie jest zwracanie m�czyzn przeciwko kobietom czy restytucja m�skiej dominacji, przez wieki narz�dzia ucisku kobiet i t�umienia kobiecych warto�ci. Nie rzucam w ksi��ce wyzwania ruchowi feministycznemu. Ruch ten oraz ruch opisywany przeze mnie s� ze sob� zwi�zane, ale �yj� one odmiennymi rytmami. Frustracja m�czyzn narasta�a, pocz�wszy od rewolucji przemys�owej, osi�gaj�c dzi� taki poziom, kt�rego nie mo�na ju� ignorowa�.Ciemna strona m�skiej natury jest wszystkim znana. Nakonto m�czyzn trzeba zapisa� szale�cz� eksploatacj� zasob�w przyrody, dyskryminacj� i poni�anie kobiet, niepohamowan� nami�tno�� do plemiennych wojen. Dziedzictwo genetyczne ma sw�j udzia� w tych obsesjach, a na r�wni z nimikultura i �rodowisko. Nasze u�omne mitologie nie znajduj�miejsca dla g��bi m�skich uczu�, lokuj� m�czyzn raczejw niebia�skich ni� ziemskich rejonach, ucz� pos�usze�stwadla niew�a�ciwych si�, czyni� m�czyzn wiecznymi ch�opcamii wik�aj� tak m�czyzn, jak i kobiety w systemy ekonomicznego panowania wykluczaj�ce zar�wno matriarchat, jaki patriarchat. ,Ksi��ka ta powinna przemawia� przede wszystkim do m�czyzn heteroseksualnych, cho� nie znaczy1 to, �e homoseksuali�ci nie znajd� w niej niczego dla siebie. Termin �homoseksualista" wszed� w u�ycie dopiero w XVIII wieku; poprzednio m�czy�ni maj�cy upodobanie do w�asnej p�ci byli traktowani po prostu jako cz�� szerszej zbiorowo�ci m�czyzn.M�wi� w tej ksi��ce o Dzikusie, kt�rego nale�y odr�nia� od barbarzy�cy. Barbarzy�ca wyrz�dza wielkie szkody duszy, przyrodzie i gatunkowi ludzkiemu; mo�na by powiedzie�, �e cho� barbarzy�ca jest ranny, woli nie bada� swoich ran. Dzikus, kt�ry zbada� swoje rany, przypomina raczej kap�ana Zen, szamana czy trapera ni� barbarzy�c�.Jak zbudowa� gniazdo na bezlistnym drzewie, gdzie odlatywa� na zim�, jak wykonywa� taniec godowy � ca�a ta wiedza zmagazynowana jest w zwojach m�zgowych ptaka w postaci instynkt�w. Istoty ludzkie natomiast, wiedz�c jak zna-8cznej elastyczno�ci wymaga� od nich b�dzie reagowanie �a nowe sytuacje, postanowi�y przechowa� tego rodzaju wiedz� poza systemem instynkt�w, a mianowicie w opowie�ciach. Tak wi�c opowie�ci � ba�nie, legendy, mity, historie domowego ogniska �- tworz� rezerwuar nowych sposob�w reagowania, do kt�rych mo�na si�gn�� w razie wyczerpania mo�liwo�ci sposob�w tradycyjnych i obiegowych.W�r�d wielkich badaczy owego rezerwuaru z ostatnich stuleci mo�na wymieni� George'a Gr�decka, Gurdyewa, Carla Junga, Heinricha Zimmera, Josepha Campbella i Georgesa Dumezila. Moj� pierwsz� nauczycielk� odcyfrowywania ba�ni by�a Marie-Louise von Franz. Wzoruj� si� na niej, staraj�c si� by� tak wierny sensowi m�skich opowie�ci, jak ona by�a wierna opowie�ciom �e�skim w swoich licznych ksi��kach.Ksi��ka czerpie swe inspiracje z dzie�a ca�ego zast�pu ludzi, z kt�rych wielu zajmowa�o si� tymi zagadnieniami d�ugo przede mn�. Na pierwszym miejscu nale�y tu wymieni� Aleksandra Mitscherlicha, niemieckiego analityka zmar�ego w 1981 roku. Zaci�gn��em powa�ny d�ug intelektualny u swoich wsp�pracownik�w z ostatnich o�miu lat, w�r�d kt�rych byli: Michael Meade, James Hillman, Terry Dobson, Robert Moore, John Stokes i inni. Dzi�kuj� Keithowi Thom-psonowi za jego zainteresowanie problemem; rozdzia� pierwszy stanowi zmodyfikowan� wersj� wywiadu, jaki przeprowadzi� ze mn�. Dzi�kuj� tak�e mojemu wydawcy Williamowi Patrickowi za jego zapa� i intuicj�.Jestem r�wnie� wdzi�czny wielu ludziom, kt�rzy zawierzyli mi na tyle, by mnie wys�ucha�, i uczynili zaszczyt, opowiadaj�c swoje historie, albo te� po prostu wy�piewali je, wyta�czyli czy wyp�akali. Cho� w niniejszej ksi��ce ujmuj� �cie�k� inicjacji jako z�o�on� z o�miu stadi�w, inni mog� uznawa� za w�a�ciw� inn� kolejno�� lub sam� tre�� tych stadi�w. Pokonujemy drog� id�c. Antonio Machado napisa�:Zwa�, podr�niku, bo nie znajdziesz drogi, a jedynie �lady wiatru na morzu.Robert BlyRozdzia� IPODUSZKA I KLUCZM�wi si� wiele o �Amerykaninie", jakby istnia�a niezmienna osobowo�� w dziesi�cioleciach czy cho�by jednej dekadzie.Dzisiejsi m�czy�ni bardzo si� r�ni� od Saturnowego* farmera, jaki przyby� do Nowej Anglii w 1630 roku, cz�owieka o starczej mentalno�ci, chlubi�cego si� sw� introwersj�, gotowego przesiedzie� trzy nabo�e�stwa w nie ogrzewanym ko�ciele. Na Po�udniu ukszta�towa� si� typ ekspansywnego, matkocentrycznego zawadiaki, a �aden z tych dw�ch typ�w �Amerykan�w" nie przypomina� ani zach�annego przedsi�biorcy kolejowego, jaki pojawi� si� p�niej na p�nocnym Wschodzie, ani zuchowatych osadnik�w pr�cych na Zach�d, kt�rych dewiz� by�o: �Ob�d� si� bez tego".Nawet ograniczaj�c si� do naszych czas�w, przyjmowany powszechnie model podlega� dramatycznym zmianom. Przyk�adowo, w latach pi��dziesi�tych pojawi� si� pewien og�lny wz�r osobowo�ci, kt�ry sta� si� modelem m�sko�ci dla wielu.�w m�czyzna lat pi��dziesi�tych wstawa� do pracy wcze�nie, porz�dnie pracowa�, utrzymywa� �on� i dzieci i by� zwolennikiem dyscypliny. Prezydent Reagan jest jakby zmumifikowan� personifikacj� uporu i wytrwa�o�ci cechuj�cych ten typ osobowo�ci. M�czyzna tego typu nie mia� zbyt wysokiego mniemania o duchowym wn�trzu kobiet, ale potrafi� doceni� ich walory cielesne. Jego pogl�d na kultur� w og�le i kulturow� rol� Ameryki by� ch�opi�cy i optymistyczny. Na pier-* Saturn by� w mitologii greckiej, bogiem rolnictwa (przyp. t�um.).11wszy rzut oka przedstawia� on sob� silny, pozytywny charakter, ale wdzi�k osobisty i pozerstwo ukrywa�y (i ukrywaj� nadal) poczucie osamotnienia, deprywacji i bierno�ci. Je�li nie ma wroga � nie jest on pewny, czy naprawd� �yje.Od m�czyzny lat pi��dziesi�tych oczekiwano, �e b�dzie lubi� pi�k� no�n�, �e b�dzie agresywny, �e b�dzie zawsze bra� stron� Stan�w Zjednoczonych, �e nigdy nie zap�acze i �e w ka�dej sytuacji b�dzie mo�na na niego liczy�. W tym obrazie m�czyzny brakowa�o jednak przestrzeni wra�liwo�ci czy przestrzeni intymno�ci. Osobowo�� by�a zbyt statyczna. Psychice brakowa�o wsp�czucia, czego wyrazem by�a uporczywa kontynuacja wojny wietnamskiej; podobnie jak p�niej brak czego�, co mo�na by nazwa�" �t�sknot� do ogrodu", w osobowo�ci prezydenta Reagana t�umaczy jego nieczu�o�� i brutalno�� wobec bezsilnych ludzi w Salwadorze, ludzi starych w Ameryce oraz bezrobotnych, uczni�w i biednych w og�le.M�czyzna lat pi��dziesi�tych mia� wyra�ne wyobra�enie tego, czym jest m�czyzna i jakie s� jego obowi�zki, lecz niepe�no�� i jednostronno�� tego wyobra�enia by�y gro�ne.W latach sze��dziesi�tych pojawi� si� nowy typ m�czyzny. Marnotrawstwo i przemoc wojny wietnamskiej sprawi�y, �e m�czy�ni zacz�li kwestionowa� swoj� dotychczasow� wiedz� na temat natury dojrza�ego m�czyzny. Je�li m�sko�� oznacza Wietnam � czy chc� by� m�scy w takim sensie? W tym czasie ruch feministyczny sk�oni� m�czyzn do przyjrzenia si� kobietom naprawd�, zmuszaj�c ich do u�wiadomienia sobie niepokoj�w i cierpie�, od kt�rych m�czyzna lat pi��dziesi�tych usilnie stara� si� odwraca�. Gdy m�czy�ni zacz�li bada� dzieje kobiet i kobiec� wra�liwo��, niekt�rzy z nich ujrzeli kobiec� stron� w�asnej osobowo�ci. Ta �wiadomo�� pog��bia�a si� i dzi� wi�kszo�� m�czyzn ma j� w takim lub innym stopniu.Jest w tym procesie co� wspania�ego �- mam na my�li naprawd� donios�e odkrywanie i kultywowanie przez m�czyzn w�asnej �kobiecej" �wiadomo�ci � a jednak nie potrafi� oprze� si� wra�eniu, �e w takiej postawie jest r�wnie� co� nieprawid�owego. W ci�gu ostatnich dwudziestu lat m�czyzna sta� si� bardziej wra�liwy i subtelny. Nie sta� si� jednak przez to bardziej wolny. Jest on mi�ym ch�opcem, po-12dobaj�cym si� nie tylko swojej matce, ale r�wnie� m�odej kobiecie, z kt�r� �yje.W latac... [ Pobierz całość w formacie PDF ]