Zagłada domu Usherów, EBooki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]TYTU�: Zaglada domu UsherowAUTOR: Edgar Allan PoeTLUM: Boleslaw LesmianPrzez ca�y dzie� pewnej jesieni - dzie� zadymk� omglony, pos�pny i oniemia�y,gdy chmury ci�ko i nisko zwis�y na niebie, przebywa�em samopas i konnoobszary niezwykle ponurej krainy i wreszcie, w chwili przep�ywu zmierzch�wwieczornych, stan��em przed melancholijnym Domem Usher�w. Nie wiem, jakto si� sta�o, ale od pierwszego wejrzenia, kt�re rzuci�em na ow� budowl�,uczucie smutku ponad si�y przenikn�o m� dusz�. M�wi�: ponad si�y, poniewa�tego smutku nie koi�o zgo�a najmniejsze �d�b�o owego nastroju, kt�remu istotapoezji nadaje niemal barwy rozkoszy, a kt�ry zazwyczaj ogarnia dusz� wobecnajpos�pniejszych widok�w natury, pe�nych spustoszenia i grozy.Ogl�da�em przeciwleg�y mi krajobraz i nic, jeno dom i charakterystycznaperspektywa tej miejscowo�ci, mury ch�odem przesycone, okna podobne dooczu, kt�re patrz�c nie widz� - kilka k�p j�drnego sitowia oraz kilka pnizbiela�ych i spr�chnia�ych drzew - samym swym widokiem zdzia�a�y, �edozna�em owego ca�kowitego pogn�bienia ducha, kt�re w�r�d uczu� ziemskichnajtrafniej mo�na przyr�wna� tylko przedocknieniowym majaczenia palacza o pi u m - jego bolesnym do codzienno�ci powrotom - straszliwemu a niech�tnemupierzchaniu z jego oczu zas�ony. By�a w tym - dr�twota serca, zn�kanie, niemoc- niepokonany smutek zadumy, kt�rej �aden bodziec wyobra�ni nie m�g� o�ywi�ani spot�ni�.C� to za przyczyna - my�la�em w duchu - c� to za przyczyna tkwi wmoim wzruszeniu na widok Domu Usher�w? By�a to tajemnica zgo�anieodgadniona i nie mog�em oprze� si� pochmurnym przeczuciom, kt�regromadzi�y si� we mnie podczas rozmy�la�. By�em zmuszony uciec si� do tegoniezbyt wystarczaj�cego wniosku, �e istniej� bardzo proste zestawieniaszczeg��w natury, posiadaj�ce w�adz� wzruszenia nas w ten spos�b, i �eanaliza tej w�adzy le�y w tej dziedzinie rozwi�za�, gdzie my�l nasza zgubi�abywszelki w�tek. By� mo�e - my�la�em - �e prosta odmiana w uk�adzieprzedmiot�w krajobrazu, w poszczeg�lnych cz�ciach ca�o�ci zdo�a�abyz�agodzi�, a nawet znicestwi� ow� w�adz� narzucania uczu� bolesnych - i,stosuj�c si� do tej my�li, skierowa�em konia ku urwistemu brzegowi czarnego i�a�obnego stawu, kt�ry na kszta�t nieruchomego zwierciad�a tkwi� przedbudynkiem. Atoli z przenikliwszym jeszcze, ni� poprzednio, dreszczem strachuogl�da�em odbite i odwr�cone widma szarego sitowia, z�owieszczych pnidrzewnych i okien podobnych do oczu, kt�re patrz�, aby nie my�le�.A wszak�e w tym w�a�nie przybytku melancholii zamierza�em sp�dzi�kilka tygodni. W�a�ciciel jego - Roderick Usher - by� jednym z bliskich miprzyjaci� dzieci�stwa, lecz lat kilka up�yn�o od czasu naszego ostatniegospotkania.Wszak�e niedawno w dalekim zak�tku kraju zaskoczy� mi� list jego - list,kt�rego ob��dnie nagl�ce s�owa nie dopuszcza�y innej odpowiedzi, jak osobistemoje przybycie. Pismo nosi�o �lady nerwowego niepokoju. Autor listu m�wi� oostrej niemocy fizycznej - o gn�bi�cym go rozstroju umys�owym i o �arliwejch�ci widzenia si� ze mn�, jako najlepszym i naprawd� jedynym przyjacielem, wtej nadziei, i� rado�� obcowania z moj� osob� sprawi poniek�d ulg� jegocierpieniom. I w�a�nie ton, nadany tym wszystkim i wielu jeszcze innymzdaniom, oraz b�agalna szczero�� serca wzbroni�y mi wszelkich namys��w.Skutek by� taki, �e niezw�ocznie uleg�em tym nawo�ywaniom, kt�re wszak�euwa�a�em za bardzo osobliwe.Chocia� w dzieci�stwie �yli�my w �cis�ej przyja�ni, zna�em mimo to megodruha jeno bardzo pobie�nie. Odznacza� si� zawsze wyj�tkow� niech�ci� dowynurze�. Wiedzia�em jednak, �e jest potomkiem bardzo starego rodu, kt�ry odczas�w niepami�tnych wyr�nia� si� niezwyk�� tkliwo�ci� serca.Tkliwo�� owa poprzez wieki skierowa�a si� w swym rozwoju ku licznymdzie�om najczystszej sztuki i przejawi�a si� od dawien dawna w cz�stychuczynkach mi�osierdzia tyle� szczodrego, ile bezimiennego oraz w �arliwymukochaniu raczej trudno�ci, ni� tak �atwo zawsze dost�pnych zrozumieniuklasycznych powab�w sztuki muzycznej. Dowiedzia�em si� te� o tej wielceznamiennej okoliczno�ci, �e genealogiczne drzewo rodziny Usher�w,aczkolwiek tak chwalebnie staro�ytnej, nigdy, w �adnym okresie czasu niewyda�o ga��zi roz�o�ystych, czyli innymi s�owy ca�y r�d utrwala� si� jeno w liniiprostej, pomijaj�c kilka bardzo nieznacznych i bardzo przelotnych wyj�tk�w.Ten to w�a�nie brak, my�la�em, oddany ca�kowicie zadumie o doskona�ejzgodzie charakteru miejscowo�ci z przys�owiowym charakterem rodu irozwa�aniom wp�ywu, kt�ry w d�ugim nast�pstwie wiek�w r�d i miejscowo��wzajem na siebie wywrze� mog�y - ten to zapewnie brak ga��zi bocznych oraznieustanny przekaz z ojca na syna ojcowizny i nazwiska przyczyni� si� z biegiemczasu do tak sp�jnego uto�samienia obojga, �e pierwotne miano d�br zapodzia�osi� w dziwnej i dwuznacznej nazwie D o m u U s h e r � w, nazwierozpowszechnionej w�r�d ludu, a kt�ra w jego poj�ciu zdawa�a si� zawiera�zar�wno r�d, jak i siedzib� rodu.Nadmieni�em, �e jedynym skutkiem mej nieco dziecinnej pr�by -mianowicie zajrzenia do jeziora - by�o pog��bienie pierwszych, a tak osobliwychwra�e�. Nie w�tpi�, �e �wiadomo�� wzrastaj�cego we mnie zabobonnegostrachu - czemu� go nie mam nazwa� po imieniu - g��wnie przyczyni�a si� doprzyspieszenia jego wzrostu. Wiedzia�em od dawna, �e jest to paradoksalneprawo wszystkich uczu� osnutych na strachu. I by� to zapewne jedyny pow�d,kt�ry zdzia�a�, �e gdy me oczy odwr�cone od widm stawu wznios�y si� kusamemu domowi, dziwna my�l powsta�a mi w g�owie - my�l, doprawdy, takpocieszna, �e wspominam o niej tylko dla wykazania �ywotnej si�y t�ocz�cychmnie wra�e�. Wyobra�nia moja dzia�a�a tak mocno, �e wierzy�em naprawd� wto, i� wok� domostwa i ca�ej miejscowo�ci szerzy si� atmosfera wy��cznie im inajbli�szym okolicom przyrodzona - atmosfera nie spokrewniona z przestworemniebios�w, lecz wyzioni�ta przez spr�chnia�e drzewa, siwy mur i niemy staw -opar tajemniczy i d�umny, zaledwo widzialny, ci�ki, nieruchomy i o�owianegozabarwienia.Stroni�em duchem od tego, co mog�o by� jeno majakiem, i uwa�niej j��embada� rzeczywist� posta� budynku. G��wn� jego cech� by�a, zda si�, wyj�tkowazamierzch�o��. Czas a� nadto go odbarwi�. Drobne liszaje przes�oni�y ca�� �cian�zewn�trzn� i, poczynaj�c od dachu, powlek�y j� jakby zwiewn�, wyszukaniehaftowan� tkanin�. Ale to wszystko wcale nie by�o wynikiem szczeg�lnegozniszczenia. �adna cz�� muru nie run�a i zdawa�a si� istnie� dziwnasprzeczno�� pomi�dzy og�ln�, nienaruszon� t�yzn� wszystkich jego cz�ci aposzczeg�lnym stanem spr�chnia�ych kamieni, kt�re mi przypomnia�ynajzupe�nie pozorn� ca�kowito�� starych boazerii, przez czas d�ugipr�chniej�cych w jakiej� zapomnianej piwnicy, z dala od podmuchu �wie�egopowietrza. Pr�cz tej oznaki doszcz�tnego zniszczenia budowla nie zdradza�a�adnych znamion krucho�ci. By� mo�e, i� oko drobiazgowego badaczawykry�oby zaledwo pochwytn� szczelin�, kt�ra, poczynaj�c od dachu fasady,kre�li�a wzd�u� muru znak zygzakowaty i zanika�a w pos�pnych wodach stawu.Zauwa�ywszy te szczeg�y, przeby�em konno kr�tki go�ciniec, kt�ry mnieprzywi�d� do domu. Lokaj uj�� mego konia i wst�pi�em pod gotyckie sklepienieprzedsionka. S�u��cy chy�kiem i w milczeniu zaprowadzi� mnie poprzezmn�stwo ciemnych i zawi�ych korytarzy do pokoju swego pana. Sporoprzedmiot�w, napotkanych po drodze, przyczyni�o si�, nie wiem czemu, dowzmo�enia chwiejnych uczu�, o kt�rych ju� m�wi�em. <BR>Przedmioty dookolne - jak rze�by sklepie�, ciemne obicia �cian, czarnehebany posadzki i fantastyczne sztandary herbowe, kt�re szumia�y za ka�dymmoim st�pni�ciem - wszystko to by�y dobrze mi znane rzeczy. Za czas�wdzieci�stwa przyzwyczai�em si� do widok�w podobnych i chocia� bez wahaniastwierdzi�em w nich przedmioty znajome, podziwia�em jednocze�nie, jakniezwyk�� zadum� budzi�y we mnie te zwyk�e obrazy.U jednych wschod�w spotka�em domowego doktora. Twarz jego, jak misi� wyda�o, mia�a wyraz nikczemnej drwiny z domieszk� zak�opotania. Szybkoomin�� mnie i przeszed�. S�u��cy otworzy� w�a�nie drzwi i wprowadzi� mnie dopokoju swego pana.Pok�j, w kt�rym si� znalaz�em, by� bardzo obszerny i bardzo wysoki.D�ugie, w�skie okna tkwi�y na takiej odleg�o�ci od czarnej d�bowej pod�ogi, �ezgo�a by�y niedost�pne oku. S�abe promienie karmazynowego brzasku torowa�ysobie uj�cie poprzez zakratowane szyby i do�� rozwidnia�y g��wne przedmiotyotoczenia, pomimo to oko nadaremnie usi�owa�o dojrze� dalekie zak�tki pokojulub zag��bienia okr�g�o sklepionego i rze�bionego sufitu. Pos�pne draperieobleka�y �ciany. Sprz�ty przewa�nie by�y dziwaczne, niewygodne, staro�ytne izniszczone. Stosy ksi�g i narz�dzi muzycznych le�a�y w bez�adnymrozproszeniu, lecz obecno�� ich nie mog�a o�ywi� og�lnego t�a. Czu�em, �eoddycham atmosfer� smutku. Fale uci��liwej, g��bokiej, nieuleczalnejmelancholii szerzy�y si� wsz�dy i przenika�y wszystko. Na m�j widok Usherpodni�s� si� z kanapy, na kt�rej le�a� wzd�u� wyci�gni�ty, i powita� mnie zzapa�em, maj�cym - takie przynajmniej by�o pierwsze wra�enie - nieodpartepozory przesadnej serdeczno�ci - pozory wysi�ku cz�owieka znudzonego, aczyni�cego zado�� okoliczno�ciom. Atoli rzut oka na jego twarz przekona� mnieo bezwzgl�dnej szczero�ci. Usiedli�my i przez chwil kilka, gdy trwa� wmilczeniu, przygl�da�em mu si� na wp� z lito�ci�, a na wp� z przera�eniem.Doprawdy, nikt nigdy nie uleg� zmianie tak straszliwej i w tak kr�tkim czasie,jak Roderick Usher! Z wielkim jeno trudem mog�em wyczu� to�samo��cz�owieka, kt�rego mia�em przed oczami, z towarzyszem mego dzieci�stwa.Charakter jego twarzy by� zawsze wybitny. Cera trupia, wysoko rozwarte,omglone i niepor�wnanie b�yskliwe oczy - wargi nieco w�skie i bardzo blade,... [ Pobierz całość w formacie PDF ]